راه نجات «زعفران ایرانی» در مقابل تغییرات اقلیم
زعفران، یکی از باارزش‌ترین محصولات کشاورزی ایران، در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. تغییرات آب‌وهوایی، کاهش بارندگی و افزایش دما می‌توانند اثرات زیادی بر عملکرد این محصول بگذارند. یک تحقیق علمی به بررسی ارتباط میان شرایط اقلیمی و میزان برداشت زعفران پرداخته تا تاثیر این تغییرات را بر تولید این محصول مشخص کند.
ایران به دلیل تنوع آب‌وهوایی و موقعیت جغرافیایی خود، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در جهان است. این محصولات سهم عمده‌ای در اقتصاد کشور دارند و در صادرات غیرنفتی جایگاه ویژه‌ای دارند. اما تولید این محصولات به‌ویژه زعفران تحت تاثیر عواملی همچون شرایط جوی، نوسانات بازار و پیشرفت فناوری قرار دارد. تغییرات اقلیمی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد محصولات کشاورزی، از جمله زعفران، مطرح شده‌اند.
در سال‌های اخیر، زعفران با تغییرات زیادی در سطح زیرکشت و میزان برداشت روبه‌رو شده است. عواملی همچون افزایش دما، کاهش بارندگی و تغییر در الگوهای باد بر عملکرد این محصول تاثیرگذار هستند. کشاورزان برای بهبود تولید نیاز به اطلاعات دقیق در مورد شرایط جوی دارند، زیرا بدون این اطلاعات، پیش‌بینی عملکرد محصول و مدیریت مزرعه دشوار خواهد بود. به همین دلیل، انجام پژوهش‌هایی در زمینه تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر عملکرد زعفران اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
زینب معین‌الدینی، کارشناس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خراسان جنوبی، به همراه دو پژوهشگر دیگر، تحقیقی در این زمینه انجام داده‌اند. این پژوهش رابطه بلندمدت بین شرایط اقلیمی و عملکرد زعفران را بررسی کرده تا مشخص شود چه عواملی بر میزان برداشت تأثیر می‌گذارند.
در این تحقیق از داده‌هایی شامل عملکرد زعفران، قیمت تولیدکننده، میزان بارندگی، دمای متوسط سالانه و سرعت وزش باد در دوره‌ای بیش از یک دهه (۱۳۸۹ تا ۱۴۰۲) استفاده شد. روش آماری مورد استفاده به پژوهشگران این امکان را داده تا تأثیر واقعی تغییرات اقلیمی بر تولید زعفران را تحلیل کنند.
نتایج این تحقیق نشان داده‌اند که بارندگی، سرعت وزش باد و دمای متوسط سالانه از جمله عوامل جوی مؤثر بر عملکرد زعفران هستند. بارندگی تأثیر مثبت بر برداشت محصول دارد، در حالی که افزایش دما و سرعت وزش باد می‌توانند اثرات منفی بر تولید زعفران داشته باشند. همچنین، قیمت تولیدکننده نیز بر میزان برداشت تأثیرگذار بوده است.
این پژوهش تأکید می‌کند که با توجه به روند تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی در برخی مناطق زعفران‌خیز کشور، باید تدابیری برای کاهش اثرات منفی این تغییرات اندیشیده شود. ارائه اطلاعات دقیق در مورد وضعیت جوی و آموزش کشاورزان برای سازگاری با این تغییرات می‌تواند به افزایش بهره‌وری کمک کند. همچنین، استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و گرما و به‌کارگیری روش‌های نوین در مدیریت مزرعه از راهکارهای دیگر به‌حساب می‌آید.
علاوه بر این، سیاست‌های مناسب در حوزه کشاورزی، مانند توسعه بیمه محصولات کشاورزی، می‌تواند خسارت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی را کاهش دهد. بهینه‌سازی مصرف آب و بهبود مدیریت خاک نیز از دیگر تدابیری هستند که می‌توانند به مقاومت مزارع زعفران در برابر تغییرات آب‌وهوایی کمک کنند.
نتایج این تحقیق در دوفصلنامه «پژوهش‌های زعفران»، وابسته به دانشگاه بیرجند و انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران منتشر شده است.